.jpg)
 |
Thương và ghét
Tục ngữ ca dao Việt
Thương người người lại
thương ta
Ghét người người lại
hoá ra ghét mình.
Có thể nói là ai cũng ý
thức rõ điều đó, nhưng ai cũng bị chi phối bởi phản ứng gần như tự nhiên, khi
thương dồn hết cảm tình cho đối tượng, nhìn thấy điểm nào cũng tốt đẹp, khi
ghét thì đổ hết ác ý và nhìn thấy chỗ nào cũng đáng chê trách.
Thương người như thể
thương thân
Ghét người như thể đổ
phân cho người
Thương và ghét đem lại ảnh
hưởng trực tiếp với những người, những vật của đối tượng:
Khi thương thương hết cả nhà
Khi ghét ghét hết cả bà cả con
Hoặc:
Thương nhau thương cả đường đi
Ghét nhau ghét cả tông
chi họ hàng.
Hay:
Thương nhau trái
ấu cũng tròn
Ghét nhau bồ hòn cũng
méo
Ấu là loại cây mọc dưới
bùn, trái gần như hình tam giác, giống đầu trâu có 2 sừng, vỏ màu đen, bên
trong bột trắng, ăn bùi bùi. Cây bồ hòn, trái tròn, vị đắng, có chứa chất
saponin dùng gội đầu và giặt rửa.
Thương và ghét thường thể
hiện qua cử chỉ, hành động, dù nhỏ vẫn dễ dàng nhận thấy:
Hồi thương đụng đâu
nhắc đó, hồi ghét bỏ xó không nhìn
Hồi thương đụng đâu
khen đó, hồi ghét nói bỏ chó không thèm
Khi ghét, giao tiếp không
còn mặn nồng, không dành cho phần hơn, phần quý:
Thương nhau cau sáu bổ
ba
Ghét nhau cau sáu bổ ra
làm mười
Thông thường khi ăn trầu
người ta bửa (bổ) ruột trái cau ra 6 miếng, thương nhau bửa lớn gấp đôi (3
miếng), ghét nhau bửa ra còn tí xíu (10 miếng).
Khi ghét, còn tỏ ra ích
kỷ, nhỏ nhen:
Hồi thương quạt giấy
cũng cho
Hồi ghét quạt mo cũng
đòi
Ngày trước ở thôn quê nấu
cơm nồi đồng, vần lên lửa than, phần cơm trong hông thường cháy vàng, cạy ra
ăn giòn, thơm, khá ngon, nhiều người thích. Thương nhau cho nhau miếng cháy
là biểu lộ tình cảm. Cổ tích có chuyện người học trò nghèo, hàng ngày giả vờ
mượn nồi nhà kia nấu cơm, thật sự là để vét cơm cháy ăn, thế ma đỗ đến trạng
nguyên, dân gian gọi là ông Trạng Nồi. Thế nhưng khi ghét nhau thì bêu rếu,
bảo là cạy nồi, vét nồi.
Hồi thương cho nhau cơm
cháy, hồi ghét nói nhau cạy nồi
Xa và gần
Xa và gần trên thực địa
khác với xa và gần trong tâm tưởng. Trên thực địa được đánh giá theo đơn vị
đo lường, bằng dặm, bằng cây số, hoặc ngày trước ước tính đi bộ một buổi, mấy
ngày, đi ngựa bao lâu, bây giờ là mấy phút mấy giờ lái xe, mấy giờ bay. Trong
tâm tưởng thì khác. Có khi thật gần trong không gian mà chẳng bao giờ giao
thiệp thành ra thật xa, có khi thật xa trong không gian mà thương mến nhau,
thì coi như gần:
Thương nhau xa cũng như
gần
Đừng nên tham phú phụ
bần khó coi
Tham phú phụ bần là tham
nơi giàu sang, phụ kẻ nghèo khổ. Ở thôn quê hai tiếng “khó coi” (làm như vậy
khó coi, ăn ở như thế khó coi) là một lời trách móc có phần nặng nề.
Hồi xa cách vách cũng
xa
Hồi gần cách huyện cách
nha cũng gần
Cách vách là chung vách,
liền vách, tiếng nói lớn, tiếng động mạnh là nghe được. Bây giờ dân thành phố
sống vô cảm với nhau, cách vách cũng xa là thường tình. Thời trước ở thôn quê
tình nghĩa đậm đà, cách vách cũng xa là điều đáng quan ngại trong giao tiếp.
Huyện nha là chỗ quan lại làm việc, mỗi khi có việc rắc rối dân mới tìm đến
huyện nha. Vậy cách huyện cách nha là gặp nhiều ngăn trở, nhưng đã coi như
gần thì cứ là gần.
Cũng là ý này nhưng Phú
Yên có câu:
Hồi xa cách vách cũng
xa
Hồi gần Gò Duối- Hoà Đa
cũng gần
Hai nơi này cùng nằm dọc
con đường chính, thời ấy gọi đường quan báo - đường thiên lý, bây giờ là Quốc
lộ 1A, cách nhau khoảng 50km. Thời xưa, đi bộ từ Gò Duối đến Hoà Đa mất cả
ngày đường.
Đến Quảng
Dù xa chỗ ngõ cũng xa
Dù gần Vĩnh Điện- La
Qua cũng gần
Vĩnh Điện, La Qua là những
địa danh đã đi vào lịch sử, lưu giữ bao ký ức đẹp trong lòng người. Thị trấn
Vĩnh Điện, huyện Điện Bàn nằm trong trục tam giác Đà Nẵng- Hội An- Tam Kỳ, là
trung tâm giao thương khá phồn thịnh phía bắc tỉnh Quảng
Nói đến xa và gần cũng nên
nhắc đến lời của người bạn trai nói với bạn gái xuất giá, chỉ nhắc bạn bổn
phận khi mai sau cha yếu mẹ già, nhưng ngầm tỏ rằng ta đây chính là chỗ gần
mà bạn không lựa chọn:
Con chim đa đa đậu
nhánh đa đa
Chồng gần không lấy,
lấy chồng xa
Mai sau cha yếu mẹ già
Bát cơm ai đỡ, chén trà
ai dưng
Chim đa đa là con gà gô,
gà sao, gà cơm cát, sống nơi gò đồi tranh đế, những buổi trưa cất tiếng gáy
“chát cha chát chát cha cha” nghe như xé lòng. Cành đa đa còn gọi là tha đa,
một loại cây dẻo và chắc, thường dùng làm cánh ná (nỏ), đầu ná thì dùng cây
lòng mức: Đầu lòng mức, cánh
tha đa.
Vui và buồn
Trong thất tình (hỉ, nộ,
ái, ố, ai, lục, dục) của con người: vui buồn, thương ghét luôn chiếm phần
quan trọng. Những vui buồn trong lòng ta luôn luôn lan ra ngoại cảnh, đôi khi
mượn cảnh giải sầu, tuy vậy thường thấy:
Khi vui non nước cũng
vui
Khi buồn sáo cặp kèn
đôi cũng buồn
Cụ Tiên Điền viết Người buồn cảnh có vui đâu bao
giờ là vậy.
Có 1001 lý do để vui, 1001
lý do để buồn. Như lời than của một cô gái làm dâu, vui cũng hoá buồn:
Làm dâu khổ lắm chị em
ơi
Vui chẳng dám cười,
buồn chẳng dám than
Khi vui, thói thường ta
hay ba hoa đủ điều, kể chuyện này, nói chuyện kia, khi buồn thì ủ rũ, ngồi
một đống từ bi:
Khi vui thì miệng lép
bép
Khi buồn con ruồi đậu
bên mép không hay
Người điềm tĩnh có cái vui
nhẹ nhàng, không biểu lộ nhiều, không khoa trương, và cái buồn sâu sắc:
Khi vui ngồi ghế gảy
đờn
Khi buồn muốn dứt nghĩa
nhơn cho rồi
Bây giờ nói đánh đàn,
tiếng đánh e không sát lắm, xưa nói gảy đờn, khảy đờn, vì dùng móng tay
gảy hoặc miếng phím khảy lên dây đờn chứ nào có đánh đập gì đâu!
Khi vui thì muốn sống
dai
Khi buồn muốn thác ngày
mai cho rồi
Tại sao muốn thác ngày mai
mà không thác ngay lập tức. Bởi vì ta đang buồn, có nghĩa là còn đang suy
tính, nghĩ xa nghĩ gần, nghĩ đi nghĩ lại.
Thân phận người phụ nữ
ngày xưa cũng bị định đoạt bởi những vui buồn của tha nhân:
Em như giếng nước bên
đường
Người vui rửa mặt người
buồn rửa chân
Buồn vui trong ca dao Việt
Ngó lên trời chớp mưa
nguồn
Bao nhiêu vui về bạn,
bao nhiêu buồn về ta
Chuyện buồn vui như trên
đôi khi là kiểu Xuân Diệu đại gia:
Hôm nay trời nhẹ lên
cao
Tôi buồn không hiểu vì
sao tôi buồn.
Đó là kiểu buồn vu vơ,
đừng hỏi tại sao, kiểu buồn lãng mạn của người nghệ sĩ. Dân Nam ta tự hào là một dân tộc thơ, người
người làm thơ, nhà nhà làm thơ, ai cũng có quyền có cái vui nhẹ nhàng; có kiểu
buồn rối rắm, mơ hồ như Xuân Diệu thi nhân:
Ngó lên ngó xuống thời
vui
Ngó qua ngó lại ngậm
ngùi buồn thương
Ta lẻ loi trong khối nhân
sinh đông đảo, ta lạc lõng giữa thiên hạ ồn ào. Ta giấu kỹ ta mà cái ta vẫn
hiển hiện. Thật ngậm ngùi!
|
Comments[ 0 ]
Đăng nhận xét