Nhà văn Nguyên Ngọc
Sau
ngày tốt nghiệp khoá 3 Nguyễn Du tôi dần ít có dịp được gặp nhà văn Nguyên
Ngọc, người thầy đã dạy và dìu dắt văn chương chữ nghĩa cho tôi những năm học
trường viết văn và mãi về sau, đến bây giờ. Bấy nhiêu năm, ngoài mấy chuyến
thầy trò đi chơi miền quê Vĩnh Yên, Quảng Ninh, rồi xuyên Việt, trở lại các
chiến trường xưa dọc miền Trung, trên Tây Nguyên, tôi chỉ tới thăm được thầy
những ngày Tết ta và Ba Mươi tháng Tư. Cũng có năm, bởi cái thói tôi tình cảm rời
rạc, thiếu mật thiết, ân tình phó mặc đã thành cố tật khó sửa trong quan hệ với
những người mình yêu quý, mà bẵng đi không tới thăm thầy. Song nhiều hơn cả là
tới nhưng không gặp được ông. Thầy Ngọc đi suốt, quanh năm, họa hoằn mới đảo về
qua Hà Nội dăm hôm.
Về
sức đi sức viết, trong các bằng hữu cựu binh thân thiết tôi phục nhất nhà văn Trung
Trung Đỉnh, nhưng ngay cả anh ấy cũng không thể sánh bước được với những cuộc
hành quân thời bình không ngừng nghỉ của thầy Nguyên Ngọc. Dường như càng năm
càng tuổi, thầy Ngọc của tôi càng muốn sống nhiều hơn trong không gian
đường trường. Sài Gòn - Gia Định, mũi Cà Mau, miền Tây, miền Đông, Quảng Trị,
Thừa Thiên, miền Nam Trung Bộ, các tỉnh huyện đồng bằng miền Bắc, vùng núi non
biên giới, hải đảo... từ năm 1975 tới nay có còn ngả đường nào, có còn miền quê
nào của đất nước mà ông chưa dọc ngang trải qua. Tôi đồ rằng ông đi nhiều như
thế chắc là để mong bù lại thời tuổi trẻ bị cầm chân trong các chiến hào và các
thiên kiến chính trị băm xẻ chia cắt đất nước và đời người ra làm muôn mảnh.
Ông đi nhiều nhưng không chỉ để ngao du sơn thủy, không đi chỉ để thưởng thức
phong cảnh, không lang bang phiêu bạt chỉ để nhìn ngó nghe ngóng lớt phớt, mà
đi như vậy là cách ông nhập thân, hoặc còn hơn thế nữa, xả thân vào với thực
trạng đất nước và dân tình để có thể không ngừng suy nghĩ và viết, thực thi
nghĩa vụ nhà văn theo đúng với tín niệm nhân sinh và văn chương của ông. Đồng
thời, không tự cho phép mình chấp nhận sự yên thân an nhàn, không ngừng buộc
mình dấn thân vào đời sống đương thời, cũng còn là cách để ông giữ mình, tránh
cho mình sa vào lối viết và nhất là lối sống của "một bộ phận không
nhỏ" giới văn bút ngày nay, những lối viết lối sống tuy khôn ngoan và giàu
lợi quyền mà cực kỳ xa lạ với thế hệ nhà văn thời của ông và các bạn chiến đấu
của ông như Nguyễn Thi, Nguyễn Trọng Oánh, Nguyễn Minh Châu... Xưa kia, nhờ quả
quyết và quên mình dấn thân vào cuộc kháng chiến 9 năm mà ông có được Đất nước đứng lên, tác phẩm đầu
tay của một nhà văn chưa tên tuổi song đã lập tức là một trong những tác phẩm
hàng đầu của văn học kháng chiến, và càng theo thời gian càng tỏ rõ là một tác
phẩm lớn của văn xuôi Việt Nam thế kỷ XX. Những năm 1950 tới đầu 1960, ông
không hề viết gì về Cải cách, về Tập thể hóa, mà lặn lội đường trường gian khổ
để viết Rẻo cao. Với cảm
nhận của riêng mình tôi cho rằng Rẻo cao là một trong những tác phẩm hay nhất
của văn học miền Bắc XHCN những năm hòa bình giữa hai cuộc chiến. Rẻo cao, tập truyện ngắn trong
sáng, tinh tế, vô cùng hồn hậu, chan chứa tình yêu và ước mơ hạnh phúc được
sống trong hòa bình ấy thực chất là bức tâm thư của người chiến sĩ miền Nam gửi
độc giả miền Bắc trước khi lên đường trường chinh trở lại quê hương đang lụt
chìm trong lửa đạn chiến tranh tàn khốc.
Thầy
viết trò khen hay, bạn có thể cho rằng vậy, thế nhưng Đất nước đứng lên vàRẻo cao, tôi đã đọc, đã
yêu thích từ lâu lắm rồi, khi còn là học sinh phổ thông, còn Trên quê hương những anh hùng Điện
Ngọc, được đọc lần đầu lúc đang là một anh lính ở Mặt trận B3, khi đó đâu
đã màng gì tới sự viết văn. Song quả thực, Đất
nước đứng lên, Rẻo cao, Rừng xà nu, Đất Quảng, đấy là những tác phẩm đã
thôi thúc và dẫn đường cho tôi hướng tới nghiệp văn chương sau khi đã buông rời
vũ khí trở lại với đời thường.
Vào
học trường Nguyễn Du, tôi được thầy Hoàng Ngọc Hiến phân bổ vào nhóm học trò
văn xuôi do nhà văn Nguyên Ngọc trực tiếp phụ trách. Có thể chỉ là sự tình cờ,
nhưng cũng có thể đấy chính là số mệnh văn học của tôi. Không nói ra, mà tôi
mừng khôn tả. Được trở thành học trò của một trong những tác giả mà mình thán
phục và ngưỡng mộ từ thuở còn thơ, từ thuở còn là lính, tôi nghĩ đời văn của
mình ngay từ bước đầu đã có được sự may mắn không mấy ai bằng.
Và
cho tới bây giờ, những dịp hiếm hoi được ngồi bên nhà văn Nguyên Ngọc, thầy trò
riêng tư đàm đạo, với tôi vẫn là những khoảng thời gian hết sức quý báu. Vốn dĩ
xưa giờ chẳng biết trò chuyện văn chương với ai ngoài những bạn nhà văn rất đỗi
thân tình: Trung Trung Đỉnh, Phạm Xuân Nguyên, Phạm Ngọc Tiến, Trần Anh Thái,
Nguyễn Quang Lập, Nguyễn Bình Phương, mà cũng thỉnh thoảng thôi, câu được câu
chăng vầy vậy với nhau một chút, nên thực sự là chỉ với thầy Hiến và nhất là
thầy Ngọc là tôi có thể dốc lòng bày tỏ nỗi niềm văn chương viết lách của mình.
Và lại được các thầy bày dạy, khuyên nhủ từng ly từng tí, như ngày xưa khi còn
học ở Trường Nguyễn Du.
Chưa
từng nghe nhà văn Nguyên Ngọc nói trước đông người, song tôi đoan chắc tác giả Đường chúng ta đi không phải
người hùng biện. Dường như ông chỉ có thể trò chuyện riêng với một người, hoặc
cùng lắm vài ba người mà thôi. Gặp người tâm giao (mà tôi chắc tôi là người như
vậy đối với ông), ông nói thật hay, sôi nổi, nồng nhiệt, và tất nhiên là hết
sức cởi mở. Ông cũng rất ân cần, rất biết lắng nghe. Tôi có thể ngồi nói chuyện
với thầy Ngọc giờ này qua giờ khác, cả buổi cả ngày, chỉ chuyện văn chương, mà
đầy hứng khởi, dào dạt xúc cảm và tự thấy bổ ích cho mình rất nhiều.
Tuy
nhiên, thú thực, những khi gặp thầy Nguyên Ngọc, tôi luôn cảm thấy, trước nhất
là nỗi mặc cảm. Trong những năm qua, thầy Ngọc đã làm được biết bao việc lớn
nhỏ có ích cho văn học và văn hóa, giáo dục. Cát
chảy, Lắng nghe cuộc sống, Nghĩ dọc đường và
nhất là Có một đường mòn trên
biển Đông. Đấy là các sáng tác văn học. Ngoài ra là các công trình dịch
thuật, mà có lần ông nói nửa đùa với tôi là dịch thế nhằm mục đích để Bảo Ninh
đọc mà nâng cao tầm lên một chút: Nghệ
thuật tiểu thuyết (M.
Kundera), Độ không của lối
viết (R. Barthes), tác phẩm
của Jean-Paul Sartre, Jacques Dournes... Sau thời kỳ báo Văn nghệ với công cuộc
Đổi mới, thầy Ngọc đã tham gia rất tích cực và nhiệt thành trong những lĩnh vực
văn hóa, giáo dục, gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc và chấn hưng giáo dục. Thầy
thì thế mà trò thì thế này, lận đận, lẹt đẹt, viết lách chẳng ra sao, chẳng ích
lợi gì cho ai kể cả cho mình, nên mỗi lần gặp thầy là mỗi lần tôi âm thầm xấu
hổ, càng năm càng không biết ăn nói ra sao với thầy.
Thứ
nữa, là tôi càng năm càng thấy lo cho thầy. Sức khỏe chỉ là một phần thôi. Thực
ra, ông già nhỏ vóc và đã tám mươi này rất rắn rỏi, quắc thước. Chí ít là ông
hơn hẳn tôi. Thầy trò cùng leo dốc núi lên đỉnh Tam Đảo, ông phăm phăm vượt
trước tôi. Chốc chốc thầy lại phải dừng chân đợi trò lệt bệt bước tụt hậu đằng
sau xa. Tôi lo là lo thầy tuổi già mà lại bị rơi vào vực thẳm của thất vọng.
Thất vọng đến cùng cực. Trời đất đen sầm, sự thế vô phương.
Là
một cựu binh Quân Giải phóng Tây Nguyên, nên ngoài tình thầy trò với nhà văn
Nguyên Ngọc, tôi còn nặng tình đồng đội với ông. Từ thuở học Trường Nguyễn Du
tới bây giờ, tôi luôn thầm coi ông như người anh trong cuộc chiến ngày xưa, như
một người chỉ huy. Bởi vậy nên thời gian gần đây tôi cảm thấy mình có tâm trạng
gì đó, có lẽ giống như tâm trạng của một cựu binh nghĩa quân Lam Sơn thuở xưa,
sau nhiều năm giải ngũ chợt nghe tiếng loa trong làng xã lớn tiếng mạt sát Trần
Nguyên Hãn, mạt sát Nguyễn Trãi.
Tôi
nhớ lại những cuộc biểu tình đòi hiệp thương tổng tuyển cử, biểu tình phản đối
thảm sát Phú Lợi, biểu tình nhân Sự kiện vịnh Bắc Bộ... rung chuyển cả Hà Nội
năm xưa. Khi ấy còn nhỏ mà tôi đã biết nhập vào biểu tình, nghe theo tiếng gọi
của trái tim mình.
Tôi
nhớ đêm đầu mùa khô 1972, trung đoàn sắp vượt đèo A1, qua Đắc Tô đánh trận mở
màn Tổng công kích, nửa đêm, bãi khách, chính trị viên nằm ở võng bên suối mở
đài nghe đọc truyện đêm khuya. Cả trung đội lặng lẽ rời võng xúm lại bên võng
của anh, nghe Đường chúng ta
đi...
23.08.2012
B.N
(Nguồn:
Văn hóa Nghệ An)
.jpg)
Một bài viết thấm đượm chữ tình và sự kính trọng của nhà văn Bảo Ninh đối với nhà văn Nguyên Ngọc.
Trả lờiXóaRất thích bài viết này! Bởi tôi cũng rất kính trọng và ngưỡng mộ nhà văn Nguyên Ngọc qua các tác phẩm của Người. Cám ơn tác giả.
Trả lờiXóa