Nhà thơ Bích Khê

Kỳ 12:

B Í C H K H Ê

Bích Khê tên thật Lê Quang Lương, sinh ngày 21 tháng 2 năm Bính Thìn, nhằm ngày 24 tháng 3 năm 1916 tại quê ngoại làng Phước Lộc, huyện Sơn Tịnh, Quảng Ngãi; lớn lên ở quê cha làng Thu Xà, huyện Tư Nghĩa, cùng tỉnh.

Bích Khê xuất thân từ gia đình Nho quan. Ông nội là Lê Trọng Khanh, thời Tự Đức đỗ cử nhân và làm quan tới chức Viên ngoại lang, là người liêm chính, khí tiết. Mẹ Bích Khê là bà Phạm Thị Đoan, gọi bà Từ Dũ là tổ cô. Bà có nhan sắc nên được vua Thành Thái chọn tuyển vào cung nhưng bà vội lánh mặt về Quảng Ngãi. Nơi đây bà đã gặp cha Bích Khê là ông Lê Quang Dục, biệt hiệu Mai Khê, con trưởng nam của ông Lê Trọng Khanh. Ông Lê Quang Dục gặp bà Đoan là người vợ thứ hai, có được bảy người con và Bích Khê là con út.

Bích Khê học tiểu học ở Thu Xà, sau ra Đồng Hới học tiếp và lấy bằng tiểu học Pháp Việt. Năm 1929 ông ra Huế học ở trường dòng Pellerin và đậu trung học. Năm 1932 ra Hà Nội học thi ban tú tài. Bích Khê học rất giỏi, nhưng dở dang vì lòng thương người, ông bỏ học lấy tiền gia đình chu cấp giúp đỡ, đùm bọc người bạn nghèo mồ côi.

Từ năm 1928, Bích Khê đã làm thơ, ban đầu là những bài thơ Đường luật và ca trù. Ông có bài đăng trên báo Tiếng dân (Huế), Phụ nữ tân văn (Sài Gòn), Đông tây (Hà Nội)… có khi ký bút hiệu Lê Mộng Thu. Năm 1935 ông gom được hơn 100 bài, gộp chung thành tập Mấy dòng thơ cũ. Sau đó, ông chuyển sang làm thơ mới và tập thơ nổi tiếng Tinh huyết ra đời năm 1939 với lời tựa của Hàn Mặc Tử, bạt của Trọng Miên và do Trong Miên đứng tên xuất bản.

Năm 1934, Bích Khê và người bạn mồ côi cùng chị gái là Lê Ngọc Sương vào Phan Thiết mở trường tư Hồng Đức để dạy học kiếm sống. Trường đang tạo được uy tín và đông học sinh đến học thì chị Ngọc Sương bị Pháp bắt vì tội hoạt động cách mạng và giải về Quảng Ngãi giam giữ. Người bạn mồ côi nhân cơ hội nầy loại Bích Khê ra khỏi Ban quản trị để độc chiếm ngôi trường. Bích Khê ngao ngán, buồn đời bỏ đi lang thang một thời gian rồi quay về quê nhà Thu Xà vào năm 1936.

Hai năm sau, chị Ngọc Sương ra tù, cùng Bích Khê trở lại Phan Thiết mở trường tư thục mới lấy tên Quảng Thuận. Hai người mời ông Lạc Nhân Nguyễn Quí Hương (sau nầy là chồng chị Ngọc Sương), nguyên là thư ký tòa soạn báo Tiếng dân và là nghị sĩ của Viện dân biểu Trung kỳ, vào cọng tác với trường. Nhưng trường cũng chỉ tồn tại được hơn một năm phải đóng cửa vì lý do chính trị. Lúc nầy Bích Khê đã nhuốm bệnh, thường bị đau ngực. Ông về quê rồi ngao du qua một số tỉnh miền Trung và vào Sài Gòn.

Năm 1942, bị bệnh phổi nặng, Bích Khê nhập viện điều trị tại viện lao Pasquier. Được gần một năm, thấy bệnh không thuyên giảm ông trở về quê nhà, về với núi Ấn sông Trà yêu thương, về với vòng tay người mẹ hiền nồng ấm. Và ông qua đời trên tay người mẹ hiền ấy vào ngày 17 tháng 1 năm 1946, nhằm ngày rằm tháng chạp năm Ất Dậu.

Cuộc đời tình cảm của Bích Khê cũng lắm truân chuyên và phức tạp. Người tình đầu của ông, cô gái mảnh mai ở Phan Thiết tên là Song Châu. Cô là học trò của Bích Khê ở trường Hồng Đức. Khi trường Hồng Đức lọt vào tay người khác, Bích Khê ra đi thì mối tình ấy cũng tan vỡ. Sau đó một thời gian, Bích Khê quen với một cô gái ở Mũi Né (Phan Thiết) là Bích Thủy, từ Sa Kỳ vào, rất yêu thơ Bích Khê. Hai người nảy sinh tình cảm nhưng Bích Khê vốn là người mơ mộng còn Bích Thủy là người phụ nữ thực tế, cứu cánh của tình yêu phải là hôn nhân. Khi trở vào Phan Thiết mở trường Quảng Thuận, Bích Khê gặp Ngọc Kiều, một học sinh của trường có gương mặt xinh đẹp và phúc hậu. Bích Khê đã tỏ tình bằng thơ, hai người yêu nhau say đắm nhưng mối tình nầy cũng không trọn vẹn do gia đình Ngọc Kiều không chấp nhận chàng thi sĩ nghèo Bích Khê. Khi Ngọc Kiều làm áp lực và được gia đình đồng ý thì Bích Khê lại tự ái khước từ.

Mối tình nào cũng để lại dấu ấn trong tâm hồn Bích Khê và ông có nhiều bài thơ viết cho những người tình của mình. Bích Khê còn mang một mối tình đơn phương với Minh Sim, người phụ nữ góa chồng và mất con, có một thời theo chị em Bích Khê vào dạy học ở trường Quảng Thuận. Khi sắp qua đời, Bích Khê mới thố lộ mối tình thầm nầy với chị Ngọc Sương và nhờ trao lại một xấp thư cho Minh Sim. Chị Ngọc Sương quá bất ngờ và lúc đó Minh Sim lưu lạc nơi đâu cũng chẳng biết.

Bích Khê có những người bạn văn rất thân thiết là Hàn Mặc Tử, Quách Tấn, Chế Lan Viên, Yến Lan và Trọng Miên. Ba mươi năm ngắn ngủi trên đời và mười mấy năm sáng tác, Bích Khê đã để lại các tác phẩm: Mấy dòng thơ cũ, Tinh huyết (Trọng Miên xuất bản 1939, Nhà xuất bản Hội Nhà văn tái bản 1996), Tinh Hoa (Nhà xuất bản Hội nhà văn 1997), Thơ Bích khê (thơ tuyển, Sở Văn hóa và thông tin Nghĩa Bình xuất bản 1988).

Thơ Bích Khê trữ tình, lãng mạn và có sức sống điên cuồng, mãnh liệt. Ông ôm cõi thực đi vào chiêm bao, đưa chiêm bao vào chốn linh diệu của tâm hồn. Ô hay buồn vương cây ngô đồng. Vàng rơi! vàng rơi: Thu mênh mông (Tỳ bà), thơ mộng vô cùng nhưng có nhiều câu rất táo bạo, ngất ngây: Nâng lên núm vú đời. Sữa trăng nhỉ nhỉ giọt (Xuân tượng trưng), một lối viết liên tưởng tượng hình và gợi cảm.

Tôi xin giới thiệu một bài thơ tiêu biểu của phong cách sáng tác Bích Khê: Nàng là tuyết hay da nàng tuyết điểm. Nàng là hương hay nhan sắc lên hương. Mắt ngời châu rung ánh sáng nghê thường. Lệ tích lại sắp tuôn hàng đũa ngọc… Đó là bài Tranh lõa thể, trích từ tập Tinh huyết.

TRỊNH BỬU HOÀI

Thủ bút Bích Khê

T R A N H L Õ A T H Ể

Dáng tầm xuân uốn trong tranh Tố Nữ,
Ô tiên nương! nàng lại ngự nơi nầy?
Nàng ở mô? Xiêm áo bỏ đâu đây?
Ðến triển lãm cả tấm thân kiều diễm.
Nàng là tuyết hay da nàng tuyết điểm?
Nàng là hương hay nhan sắc lên hương?
Mắt ngời châu rung ánh sáng nghê thường;
Lệ tích lại sắp tuôn hàng đũa ngọc.
Ðêm u huyền ngủ mơ trên mái tóc.
Vài chút trăng say đọng ở làn môi.
Hai vú nàng! hai vú nàng! chao ôi!
Cho tôi nút một dòng sâm ngọt lộng.
Ôi lồ lộ một tòa hoa nghiêm động!
Tôi run run hãm lại cánh hồn si...
Ồ hai tay rơi chén ngọc lưu ly,
Ồ hai chân nở màu sen ẻo lả,
Cho tôi nàng! cho tôi nàng! tất cả…
Tôi miên man uống lại mộng quỳnh dao
Cho đê mê, chới với, hồn lên cao,
Một tinh cầu sẽ tan ra biển lệ.

Tiên nương hỡi! nàng sống trên thế hệ,
Bóng thời gian phải quỵ dưới chân nàng
Xuân muôn đời di dưỡng giữa vùng tang!
Gương phép tắc suốt soi ngàn mộng ảnh!
Cớ làm sao nâng niu bầu giá lạnh,
Ấp tranh người, lơ đãng ngắm thi nhân?
Hay nàng nhớ nhung các phượng đền lân?
Hay nàng ước mơ tình trong trắng ngọc?
Ôi! nàng ôi! Làm sao nàng chẳng khóc
Người thi nhân, vẻ đẹp của khiêu dâm
Trăng thanh tịnh còn lóng trong thơ câm,
Nhạc vô minh hằng sôi trên nét chữ?
Ôi! Nàng ôi! thốt lên, lời ngọc nữ,
Lời trân châu rúng cả phím lòng tôi...

Ngọc Kiều! Ngọc Kiều! Ðến cặp song đôi
Cho tôi đọ vẽ hương trời sắc nước,
Vẽ huyền diệu ứ men say lướt mướt,
Vẽ yêu tinh dồn giận thấu vô gan,
Ta thiếp đi - trong một phút mê loàn
Xuống muôn đợt rồi bay lên tột bực...

BÍCH KHÊ