Vichtor Remizov là nhà văn Nga, sinh năm 1958, tốt nghiệp Khoa Triết Đại học Tổng hợp Quốc gia Lomonosov, hiện đang sống ở Moskva.

*

Andrei đi về phía lều bạt, ngâm sợi dây xỏ cá xuống nước. Những con cá hồi trắng được xỏ bằng nhánh liễu mềm, đập đuôi xuống cát một cách bất lực. Không thể thoát ra được nữa, chúng chỉ có thể cố há miệng hớp bầu không khí quá dư thừa đối với chúng ở đây. Người đánh cá để bộ cần câu quăng xuống dưới chiếc thuyền lật úp rồi đi rửa tay. Con cá hồi ngoài cùng bị tuột ra khỏi sợi dây, giẫy đành đạch, người dích đầy cát. Andrei ngồi xuống, vuốt tay lên lớp da nhẵn thín của con cá, gạt hết cát và rong rêu đi. Con cá hồi lại trở nên vàng ánh, cố phùng mang ra. Andrei lấy con dao, đập chuôi dao vào đầu một con cá và với tất cả những con còn lại, rồi anh lấy hết cá ra khỏi sợi dây, gạt hết cát đi và rửa trong nước. Ngay lập tức những con cá hồi trở nên sẫm lại, mất đi những sắc màu sinh động vốn có của mình. Andrei mệt mỏi ưỡn thẳng người lên, bước về phía đống lửa đang bốc khỏi. Chiều hôm qua, khi họ neo thuyền lại đây và dựng lều, trời đổ một cơn mưa to. Bầu trời trở nên xám xịt không phân biệt nổi với dòng sông, tất cả quần áo, lều bạt, củi đuốc biến thành một mớ hỗn độn ẩm ướt, còn hai tay thì bẩn và ướt đến tận khuỷu… Bây giờ dòng sông trở nên hiền hoà dưới ánh nắng mặt trời và phản chiếu bầu trời trong veo. Mới mười một giờ sáng mà đã nóng như rang.

Cái lều võng xuống và vẫn còn chưa khô hết, đồ đạc bị ướt được mang ra phơi trên thân cây gỗ súc và trên các bụi cây. Stas lôi tất cả mọi thứ ra phơi dưới ánh nắng và biến đi đâu đó. Andrei nhìn quanh - không thấy anh bạn nhỏ đâu cả.

Bình thường, lúc nào Stas cũng loay hoay với việc gì đó: may vá hay dán lại giày dép, gọt khoai tây, có thể thấy, anh ta rất thích làm những công việc giản đơn chỉ liên quan đến bản thân. Stas giặt cái quần trong nước sông và nở một nụ cười với chính mình dưới bộ râu mép lưa thưa, bợt bạt đến mức hầu như không nhận ra trên khuôn mặt. Đó là khi Stas chỉ có một mình, còn nếu có ai đó bên cạnh, thì cái quần sẽ được giặt sạch kèm với những câu chuyện hài hước mà anh ta biết khá nhiều. Stas đùa cợt chủ yếu là về bản thân mình, như muốn ngỏ lời xin lỗi, rằng tôi chỉ là một kẻ vụng về, hậu đậu, rất biết ơn mọi người đã mang tôi đi theo để chỉ giáo. Đó là khi không có chuyện gì xảy ra, nhưng rất có thể mọi người bỗng phát hiện ra một con vật nào đó đã chết cứng ở bên sông hay ở gần đống lửa. Stas viết nhật ký gần như suốt đời, bao giờ cũng trong những cuốn sổ tay bé xíu có thể bỏ lọt vào tất cả các túi. Anh ta kê lên đầu gối để viết, hay chỉ đơn giản là trên lòng bàn tay, và vì cận thị nên gần như dí sát mũi vào những dòng chữ nhỏ li ti. Họ chơi với nhau đã ba mươi năm, nhưng Andrei không biết Stas viết nhật ký để làm gì. Quả thật, cũng có đôi lần anh cảm thấy thích thú khi quay trở lại bến sông xưa sau nhiều năm xa cách. Stas vội vàng lật tìm cái gì đó trong cuốn sổ ghi chép, rồi xưng hô với ông lão vừa ghé vào bến với đầy đủ tên họ…

Andrei kéo những thanh củi đang cháy dở bốc khói mù mịt ra khỏi đống lửa sắp tàn, bỏ thêm cành nhỏ vào. Anh chống cả chân tay xuống đất, thích thú thổi vào đống lửa sắp tắt. Thoạt đầu anh thổi nhè nhẹ, khói bốc lên nhiều hơn, những đốm lửa ở đầu thanh củi đen nhẻm càng đỏ hơn và lan rộng ra… Anh ném một ít rác khô vào. Khi ngọn lửa bùng lên, anh bỏ thêm những cành lớn hơn, rồi cầm cái xoong nhỏ đi lấy nước.

Đứng trên bờ, Andrei đưa mắt nhìn quanh. Phía dưới, con lạch mở rộng ra, nước trong veo, phía trên chỗ họ dựng trại là khúc ngoặt với những đoạn lở lớn ở bờ bên kia. Không nhìn thấy Stas đâu cả. Andrei lội xuống nước, lấy cái xoong nhỏ vục vào dòng nước trong veo. Có thể Stas đi lấy nấm, cần phải làm cá.

Andrei bỏ thêm củi vào đống lửa, treo cái xoong nhỏ lên, chùi hai bàn tay ướt vào quần và lấy thuốc lá ra. Bình thường anh hút bằng tẩu, nhưng đi bè thì hút thuốc điếu, tiện hơn, không phải bận tâm với chúng. Mọi việc với Stas cũng vậy - càng đơn giản, càng tốt. Đấy, như cái cành củi cong queo với cái xoong nhỏ trên đống lửa này. Nhưng với những người cẩn thận, khi vào rừng Taiga bao giờ cũng mang theo những cái kiềng. Cái xoong nhôm móp méo, buộc sợi dây thép thay cho quai, tuổi thọ của nó có khi lên tới cả trăm năm… Đối với họ, tất cả những điều đó không quan trọng, miễn là gắn bó được với rừng Taiga, còn ở đấy sẽ tìm cách xoay xở. Stas giữ lại trên ban công nhà mình tất cả những thứ vặt vãnh ấy, và hình như anh ta không bao giờ tu bổ nhà cửa. Bên đống lửa, Stas đùa cợt và bổ sung thêm bằng những câu chuyện tiếu lâm, nhưng nếu câu chuyện không buồn cười - cũng chẳng sao, anh ta chỉ vung tay lên và nheo nheo mắt một cách tinh quái: “Một lần, hai lần, đầu bếp vục tay vào đống bột, nhưng lại vớ phải củ cải cay, lại có cái mông trong sữa chua. Chúng ta phải kiên nhẫn thôi, Andrei ạ, ha ha…” Không phải lúc nào Andrei cũng thích câu chuyện nhạt nhẽo đó, nhưng anh cũng không nhớ, đã có khi nào họ cãi nhau. Hai người có thể la hét dăm ba câu, nhưng không ác ý, làm sao có thể tức giận nếu biết bạn mình chỉ trêu đùa. Và kết quả thường thuộc về người to mồm hơn. Mỗi người đều có quan điểm riêng của mình, nhưng cũng chỉ đến mức ấy, còn nếu vì nguyên nhân nào khác thì cũng không bao giờ ép buộc nhau.

Một con quạ khoang bay đến, đậu trên cái cành cao nhất của cây dương già bị đổ mà Andrei đang ngồi. Nó cúi đầu xuống, định kêu quạ quạ, nhưng nhìn thấy con người nó liền im bặt, vụng về quay đầu đi và vươn người lên. Nó suy tính gì đó, cặp mắt lấp loá. Andrei nhẹ nhàng rít một hơi thuốc rồi phả khói xuống dưới chân - con quạ đứng rất gần. Không hiểu sao Andrei lại yêu quạ, có thể vì sự khôn ngoan và ham sống của chúng, mà cũng có thể vì một số con thích sống trong rừng Taiga và trên đồng cỏ. Có vẻ như anh và Stas cũng thế. Bản thân anh thì muốn thoát ra khỏi thành phố Moskva no đủ. Ở đấy anh có tất cả: một văn phòng riêng ở khu trung tâm và một đám phóng viên dưới quyền. Những bữa ăn trưa, ăn tối được mời trong những nhà hàng sang trọng nhất, những chuyến công du xa hoa ra nước ngoài vào bất cứ lúc nào. Tất cả đều có ở đấy và bao nhiêu tuỳ thích. Vậy mà anh lại ngồi ở đây, trên cái cây dương già này, trong đôi ủng màu đen hàng nội địa dùng để đi trong đầm lầy và trong bộ quần áo bảo hộ nhàu nát mua ở cửa hàng nhỏ bán đồ nghề câu cá. Còn con quạ khoang này cũng thế, rõ ràng là nó có thể sống ở đâu đó bên đống rác thực phẩm trong thành phố, nhưng nó, một con quạ không lười biếng, lại vất vả kiếm ăn bên dòng sông nhỏ trong rừng Taiga này. Bây giờ, nó liếc một mắt quan sát Andrei, còn mắt kia thì đang tính toán về những con cá hồi nằm trên thuyền.

Đột nhiên, như bừng tỉnh cơn mơ, con quạ khoang bay vút lên và lao sang bờ bên kia. Andrei mỉm cười: con quạ rất giống họ - đuôi và một bên cánh rõ ràng là không đủ lông, nhưng điều đó chẳng làm nó bận tâm. Stas bước nhanh theo bờ sông, vấp vào những hòn đá. Một tay xách xâu cá hồi, tay kia giữ “cái bụng” căng tròn, và đang tính toán gì đó…

- Andriukha! - Stas gần sáu mươi ba tuổi nhưng luôn làm cho mọi người phải ngạc nhiên. - Người ta đang bắt cá hồi, Andriukha! Cả cá trích! Thả ra đi, thả ra đi!

Andrei rít một hơi thuốc, nheo nheo mắt quan sát người bạn. Chuyện cá mú không thể làm cho Andrei phải ngạc nhiên. Stas biết rõ điều đó và chính vì vậy mà anh ta, râu tóc và lông mày dựng ngược, liền giơ xâu cá lên cao và đúng là có vài con cá hồi to đang giãy. Tuy nhiên, có đúng là Stas rủ bạn đi câu cá hay để làm chuyện gì khác? Stas không thích khoe khoang, có lẽ chỉ đơn giản là anh muốn bạn vui, cũng như các cậu học sinh may mắn muốn làm vui lòng ông thầy nghiêm khắc, nhưng Andrei chưa bao giờ dạy Stas. Anh không nghĩ vậy. Andrei sinh ra đã là một người đánh cá. Bình thường Stas chưa kịp dựng lều và lấy củi thì đã nghe bên tai tiếng cá giãy đành đạch trên bờ sông… Stas yêu quý Andrei và muốn mang lại niềm vui cho anh. Mà cũng có thể là Stas chỉ muốn thư giãn.

- Lại đứt cước… ba lần rồi. Lưỡi câu cũng hết. Cả mồi châu chấu cũng hết mà không bắt được nữa. - Stas bước lại, đặt xuống dưới chân Andrei một con cá.

Trong ngực áo của Stas nhét đầy nấm. Anh ta trải cái bao xuống đất và đổ lên đấy một mớ nấm cứng. Những cây nấm thân mập màu vàng nhạt, mũ màu nâu.

- Đấy. Tôi chạy khắp khu rừng thông, rồi ngồi xuống và nhìn quanh, khắp nơi toàn nấm, hái không kịp! Chỉ ngồi một chỗ đã nhặt đầy. Chúng ta sẽ rán lên! Cho tôi cước và lưỡi câu chứ?

- Tốt lắm! - Andrei ngắm nghía những con cá hồi. - Để đây, tôi sẽ làm. Chúng ta sẽ nấu món canh cá, Stas?

Andrei chỉ muốn ngồi với Stas bên đống lửa. Uống cà phê. Trò chuyện đôi câu về bữa trưa, hay chỉ đơn giản là im lặng. Nhưng cặp mắt Stas như cháy lên, và Andrei phải mở cái hộp gỗ ra. Lục lọi trong mớ đồ nghề, lấy ra cái hộp nhỏ cần tìm.

- Đây… mồi đây. Anh không cần lưỡi câu đâu, mồi châu chấu cũng không cần nữa. Cầm cả hộp đi… Đổ cà phê cũ đi, tôi sẽ pha mới…

Stas không nghe rõ về cà phê, anh nhét cuộn dây vào túi, cầm mẩu bánh mỳ rồi bước về phía thượng nguồn dòng sông.

- Tôi sẽ quay lại ngay, Andriukha…

Andrei chỉ gật đầu với hàm ý “Cứ làm đi, làm đi!”. Để có thể câu được những con cá hồi to như anh câu, Stas phải đi thêm khoảng ba trăm mét dọc theo bờ sông về phía trên, phải lội qua bãi cạn sang bờ bên kia rồi đi xuống chỗ bãi cá trích. Ở đấy, ngồi trong lều cũng có thể câu được những con cá hồi Thyman to, nhưng Andrei không nói gì cả. Chính anh cũng muốn câu cá trích. Trong việc ấy có những thú vui thời thơ bé. Chỉ cần đứng đó, đu đưa trên những thân cây, cẩn thận thả mồi là con ruồi xuống chỗ nào đó theo dòng chảy, giữa khe hở của các nhánh cây, hồi hộp chờ đợi: trượt rồi, nhưng mồi câu vẫn còn… Tuy nhiên, Andrei chỉ im lặng vì Stas ít khi đi câu.

Andrei nhấm nháp cà phê, hút thuốc và quan sát dòng sông đang uể oải dưới ánh nắng mặt trời. Stas ít đi câu không phải vì anh ta không thích việc này, mà vì… đã giao việc bắt cá cho Andrei. Chỉ có hai người, không cần nhiều cá. Andrei cứ ngẫm nghĩ về việc ấy, và đó không phải là ý nghĩ mà chỉ là một cảm xúc mà anh và Stas không bao giờ nói ra bằng lời.

Nói chung, tâm trạng của Andrei rất tuyệt. Không gian tĩnh lặng. Mọi việc đã xong xuôi đâu vào đấy, không phải đi đâu cả, chỉ ngồi bên đống lửa nhâm nhi cà phê. Và buổi sáng, tất cả còn đang ở phía trước, cả một ngày, nói chung còn nhiều việc lắm. Bầu trời trên đầu, sau cơn mưa ngày hôm qua trời quang mây tạnh, những con cá, những cái nấm… cà phê còn hơn nửa cốc. Người bạn hạnh phúc. Thế là đủ.

Họ gặp nhau hơn ba mươi năm trước. Có lẽ là ba mươi lăm năm. Andrei phụ trách biên tập của phòng thông tin báo “Vận tải hàng không”. Cả một bộ máy khổng lồ nằm dưới sự điều hành của anh. Khi đó, Stas là phóng viên thường trú ở Khabarov và bay về để ra mắt lãnh đạo.

Theo quy định, các phóng viên của “Hàng không” phải mặc đồng phục như các phi công. Mọi việc rất rõ ràng, không có ai vi phạm, nhưng xuất hiện cậu phóng viên thường trú mới tuyển, đến từ Viễn Đông. Andrei liếc về phía cậu ta đang đứng ở cửa và hiểu ngay là anh chàng lính mới kia đã để bộ đồng phục của mình trong va ly và chỉ mới mặc vào trong phòng vệ sinh của ban biên tập. Bên dưới cái mũ lưỡi trai cao màu xanh đậm với phù hiệu là cặp mắt ranh mãnh đang đảo qua đảo lại vẻ lo lắng. Stanislav Glukhov hoá ra là một người trung thực và ngang ngạnh, lẽ ra anh ta đã bị đuổi vài lần, nhưng Andrei lại thích những người như thế. Vậy là ngay trong năm đó, họ cùng đi câu cá bên sông.

Nhìn Stas, không ai và không bao giờ có thể nói, anh ta chỉ là người thả bè gỗ, người đánh cá và thợ săn. Và đúng là Stas chẳng phải là người đánh cá, chẳng phải thợ săn, và có lẽ cũng chẳng phải là người thả bè. Chỉ đơn giản, anh ta là bạn của Andrei. Họ đã kết bạn với nhau trong suốt cả cuộc đời và trên khắp mọi miền đất nước. Khabarov - Moskva - Moskva - Khabarov…

Andrei ngồi trên súc gỗ, bên chân là cái ca cà phê bị ám khói khắp xung quanh. Cái ca cũ của anh, to, tráng men, màu xanh đốm trắng nhỏ li ti, mua hai mươi năm trước trong một cửa hàng tỉnh lẻ bán dụng cụ đánh cá của Mỹ nhân một chuyến công tác. Khi đó anh bỗng nhớ tới nhà văn Hemingway với tác phẩm “Bên dòng sông lớn”, ở đó người ta cũng nấu cà phê bên sông, rồi sau đó câu được con cá hồi to tướng bằng mồi châu chấu. Cái ca tráng men to, bình thường, không phải là loại hai lớp đang là mốt thịnh hành như bây giờ. Andrei thích ngồi hút thuốc, đặt cái ca bên những hòn than đỏ trong đống lửa. Bằng cách ấy, cà phê lúc nào cũng nóng… Stas thường lấy cát để chà sạch cái ca.

Andrei bò từ trên súc gỗ xuống, ngồi dựa lưng vào đó, nhấp một ngụm cà phê nữa, đưa điếu thuốc mới vào miệng, ngửa đầu lên trời, vẻ thích thú như vừa phát hiện ra một điều gì đó.

Bầu trời trong veo./.

ĐÀO MINH HIỆP dịch từ nguyên bản tiếng Nga, tạp chí THẾ GIỚI  MỚI (Liên bang Nga)