Phải nói tôi không ghiền đọc truyện trinh thám, hình sự nhưng sau khi xem phim “Sự im lặng của bầy cừu” tôi mới tìm truyện để đọc vì những tình tiết hấp dẫn trong đó. Ngôn ngữ điện ảnh khó nói thay ngôn ngữ văn học, nhất là những đoạn miêu tả tâm lý nhân vật. Khi xem lại tiểu thuyết mới thấy có vài điều tôi hiểu rõ hơn, đúng ra không xem truyện, tôi không thể liên kết, móc nối vài chi tiết trong điện ảnh.

       Đây là một tiểu thuyết của Thomas Harris được xuất bản lần đầu tiên vào năm 1987 và ngay lập tức tạo cơn sốt cho độc giả. Nó nổi tiếng đến nỗi hơn 30 năm sau, những giá trị của tác phẩm vẫn nguyên vẹn như thuở ban đầu. Tôi kịp nhận ra, dù yêu thích truyện trinh thám hay không thích thì lựa chọn “Sự Im Lặng Của Bầy Cừu” là một sự lựa chọn đầy mới mẻ nhưng đúng đắn cho tôi. Đây chính là cuốn sách chứa đựng đầy sự thử thách và khám phá, một cuốn sách hay khiến tôi không thể bỏ qua, nhất là đối với những phân tích về tâm lý con người trong đó. Nó lấy một hình ảnh ẩn dụ để trở thành chìa khóa xuyên suốt.

Cốt truyện cơ bản

      Cốt truyện chính của tác phẩm xoay quanh ba nhân vật chính là Clarice Starling – một nữ nhân viên duy nhất trong ban tập sự FBI; Hannibal Lechtor - một bác sĩ tâm lý cừ khôi bị biến chất thành một kẻ thiên tài xấu xa, một kẻ bạo lực đáng sợ có sở thích quái dị là ăn thịt người; và Jame Gumb hay còn được gọi là Buffalo Bill (Bill Bò mộng), một tên giết người hàng loạt, một tên khát máu biến thái.

      Trong một lần tình cờ phải giải quyết công việc được giao, Clarice Starling đã dấn thân vào một vụ án giết người rồi lột da hàng loạt nạn nhân. Cô phải đi gặp bác sĩ Lechter – kẻ ham thích trò đùa trí tuệ, để nhờ tìm ra manh mối, Lechter thường tiết lộ nửa chừng những điều mình biết làm cho mạch truyện càng thêm lôi cuốn.

       Đỉnh điểm của câu chuyện lên đến cao trào khi Lechter quyết định ra tay với một nạn nhân mới là con gái của bà Thượng nghị sĩ. Hắn chỉ ngồi trong khu giam giữ đặc biệt để điều khiển bên ngoài, qua tình tiết hắn nắm được để sai khiến người liên quan. Lúc này, Clarice đã để lộ ra bản thân mình là một cô gái đang cố gắng thoát ra khỏi bóng đen tâm lý, bởi trong ký ức thuở nhỏ của cô là tràn ngập tiếng kêu thảm thiết của bầy cừu. Từ đó, cô quyết định cứu được nạn nhân - con gái của bà Thượng nghị sĩ đang bị Jame Gumb giam giữ, chuẩn bị lột da- để thoát khỏi những ám ảnh của quá khứ của hắn. “Sự Im Lặng Của Bầy Cừu” là tập hợp nhiều các tình tiết khiến người đọc nghẹt thở và bất ngờ.

Tình tiết câu chuyện

      Lúc này, FBI đang điều tra một vụ án về tên giết người hàng loạt Jame Gumb, hay còn gọi là “Bill Bò Mộng”. Đó là một kẻ tâm thần có sở thích bắt cóc phụ nữ để lột da. Tên thật của y là Jame Gumb, theo những gì mô tả của bác sĩ Hannibal thì hắn là một kẻ có quá khứ bất hạnh. Mẹ của hắn đã bỏ hắn đi khi còn rất nhỏ. Là một người đồng tính, Jame Gumb từng có ý định chuyển giới để trở thành phụ nữ. Thế nhưng, do tiểu sử và những hành vi có hướng tâm thần của mình, Jame Gumb đã bị tước quyền, không được phép trải qua bất kỳ một ca phẫu thuật chuyển giới nào. Do vậy, hắn tự nghĩ ra một phương pháp mới, để có thể trở thành một người “phụ nữ” đúng nghĩa, hắn lên kế hoạch bắt cóc những cô gái trẻ, đặc biệt là những người có vấn đề cân nặng. Hắn mang họ về chỗ trú ẩn của hắn và giam cầm nạn nhân trong vài ngày, không cho họ ăn uống một chút gì. Mục đích của phương pháp này là để hắn có thể dễ dàng lột da bọn họ và dùng nó may thành những bộ quần áo. Bởi hắn là một thợ may giỏi, tin rằng bằng cách mặc chúng có thể biến hắn trở thành một người phụ nữ thực sự. Những gì còn lại chỉ là một cái xác bị lột da, thứ hắn sẽ phi tang ở những khu vực sông hồ.

       Jack Crawford, người phụ trách điều tra của FBI gặp khó khăn trong việc điều tra vụ án về Bill Bò Mộng và quyết định tìm đến sự giúp đỡ của Hannibal Lechter. Nhờ đó mà chúng ta có thể chiêm ngưỡng trí tuệ hơn người của tên bác sĩ tâm thần này. Xuyên suốt Sự im lặng của bầy cừu là cuộc trò chuyện giữa Clarice Starling và Hannibal Lecter.

       Cuộc trò chuyện giữa họ là một cuộc đấu trí đầy căng thẳng bởi cả Hannibal Lechtor, Clarice Starling và Jack Crawford đều là những con người thông tuệ. Một bên muốn thu thập thông tin chứng cứ, một bên lại muốn đùa giỡn người khác bằng trí thông minh hơn người của mình. Hannibal Lechter là một gã cực kỳ thông minh và sắc sảo, hắn có thể bị trói, bị giam cầm trong xiềng xích tù ngục nhưng hắn không thể chịu đựng được sự nhàm tẻ và buồn chán. Dù ở trong bốn bức tường phòng giam, đầu óc hắn luôn luôn hoạt động và lúc nào cũng trong tư thế kiêu ngạo của kẻ làm chủ. Hơn nữa, kẻ tên Bill Bò Mộng đã từng là bệnh nhân của hắn nên từ đó, hắn có thể đoán ra được tên này sống ở đâu và làm sao để có thể bắt được gã. Bản chất của cuộc trò chuyện này là một trò chơi đấu trí, nên dù đã có sẵn đáp án cho mình, Hannibal Lechter vẫn chỉ đưa ra gợi ý để Clarice Starling tự mình suy luận. Mạng sống của những nạn nhân nằm trong tay Bill Bò Mộng đang phải phụ thuộc vào Clarice Starling, nếu cô đưa ra phán đoán kịp thời thì họ sẽ được cứu sống. Hannibal vốn là kẻ kiệm lời, những lời mà hắn nói ra dù chỉ là thảng qua cũng sẽ hàm chứa một ẩn ý nào đó. Trong những cuộc trò chuyện với Clarice, hắn luôn đưa cho cô những manh mối, gợi ý nhưng cô buộc phải chú ý và lắng nghe thật kĩ thì mới có thể nắm bắt được. Vụ án mạng vốn thuộc về trách nhiệm của FBI, giờ đây phải nhờ vào một tên sát nhân hàng loạt khác để truy tìm dấu vết của Bill Bò Mộng. Chừng này thôi cũng đủ để độc giả mường tượng ra tài trí của gã bác sĩ tâm thần này.

     Cuối cùng, nhờ có sự trợ giúp của Hannibal Lecter, Clarice Starling đã thành công truy ra dấu vết của Bill Bò Mộng. Để làm được việc này, cô đã phải suy diễn từ những gì mà hắn đã gợi ý rồi mới truy vết được nạn nhân đầu tiên và cuối cùng là phát hiện được tên sát nhân trong một nhà may cũ. Kết truyện là nỗi ám ảnh trải dài khi Lechter trốn thoát khỏi nhà tù và trở thành một mối nguy hại hàng đầu cho xã hội.

 Phép ẩn dụ trong tiểu thuyết

• Ẩn dụ cừu

        Quá khứ của Clarice dần được tiết lộ qua màn đối thoại của cô với Hannibal. Cô vốn sinh ra tại một thị trấn thuộc vùng West Virginia nơi cha của cô giữ vị trí cảnh sát trưởng. Cho đến khi cô 10 tuổi, cha cô bị bắn trọng thương trong khi đang làm nhiệm vụ, một tháng sau ông ta mất. Mẹ của cô không thể đủ sức trang trải cuộc sống cho cả hai mẹ con. Clarice được gửi đến sống với người bác của mình tại Motana, đó là một trang trại chăn ngựa và cừu. Điều khiến cô khiếp sợ hằng đêm là khi phải nghe tiếng gào thét của những con cừu bị đem vào lò mổ. Kể từ đó, cô không bao giờ có thể gạt bỏ được sự nỗi ám ảnh đó.

       Một thời gian sau, Clarice lại bị gửi tới một cô nhi viện, nơi cô dành toàn bộ tuổi thơ tại nơi đây. Khi lớn lên, cô thi vào trường đại học Virginia với hai chuyên ngành chính là tâm lý học và tội phạm học với mong ước được trở thành một đặc vụ FBI.

      “Sự im lặng của bầy cừu” có một cái kết mở để người đọc tưởng tượng và suy diễn, chúng ta không tài nào biết được tiếng cừu trong tâm tưởng của Clarice đã hết la hét hay chưa, hay sau này Hannibal có còn làm gì cô hay không. Tuy vậy, nó vẫn là một cái kết đầy ấn tượng và thích hợp cho một cuốn tiểu thuyết trinh thám xuất sắc.

• Ẩn dụ nhộng

      Tôi đã nói về người và cừu, bây giờ nói về con nhộng trong tác phẩm. Tại sao có con nhộng ở đây, nó liên quan gì đến việc Jame Gumb- “Bill bò mộng” trở thành tên giết người hàng loạt. “Bill bò mộng” bị làm tổn hại từ thuở nhỏ, điều đó khiến cho anh ta thù ghét chính mình, anh ta cảm thấy bản thân gớm ghiết như một con sâu, và anh ta muốn bản thân được xinh đẹp như một con bướm.

     Việc chuyển đổi giới tính mà anh mong muốn đã không thành công, thế là anh ta tìm giết những phụ nữ trong bóng tối để lột da họ, may thành một bộ đồ da che đi sự xấu xí của bản thân. Quá trình đó diễn ra được hắn đắc ý khi con sâu hóa nhộng- lớp áo da người là vỏ con nhộng.

       Một con sâu theo lẽ tự nhiên trở thành bướm, nhưng những tố chất bướm đó ở Bill bò mộng đã bị xã hội hủy hoại mất rồi, vì vậy anh ta giết những “con nhộng còn sống” khác để may cho bản thân một cái vỏ nhộng. Và giả sử như Bill bò mộng có thể hoàn thành nó, anh ta vẫn mãi mãi là một con nhộng, anh ta sẽ tìm cách may một cái vỏ nhộng khác nữa, nghĩa là việc giết người sẽ không bao giờ dừng lại.

        Đọc đến đây tôi lờ mờ nhận ra ẩn dụ, nếu bạn không nghĩ cho chính mình thì hãy nghĩ đến những người thân, hãy học cách thấu hiểu để có thể bảo vệ người thân trong bóng đêm – lúc mà những con “nhộng biến thái” được đặt trong miệng xác chết đang săn mồi.

 Cảm nhận của tôi

       Tác phẩm gợi cho tôi thật nhiều hình ảnh, đó là đàn cừu đã rên rỉ, kêu thét trong đau đớn, một tiếng kêu khiếp đảm và bi ai nhưng rồi nó lại trở về trạng thái im lặng như màn đêm tịch mịch. Phải chăng giống như những con người đang kêu gào trong thảm thiết, la hét trước cái chết đang kề cận để bám víu lấy sự sống và tìm lại sự bình yên hòng tắt đi những cơn bão táp đang cào xé tâm hồn.

        Như bầy cừu năm ấy, những cô gái trong truyện đang la hét, đang kêu gào cầu cứu thoát khỏi địa ngục. Nếu tiếng hét ấy tự tắt, đồng nghĩa với việc họ đã chết. Nhưng không dừng lại ở đó, nó sẽ lại tiếp tục có tiếng hét khác, giống những gì cô nghe được mỗi đêm dù cho con cừu cô mang theo đã chết. Clarice phải hành động, cô phải giải quyết vụ án này, cứu thoát nạn nhân và cũng giải thoát cho chính mình. 

*

       Mọi thời đại đều có những người nhìn thấy điều ác và biết điều đó là sai, nhưng luôn có những người im lặng trước những mối đe dọa của con người. Phải chăng như cảnh tỉnh nhận thức của mỗi người, sự im lặng chính là chấp thuận.  Chúng ta sẽ có những lúc không có lựa chọn, và đó cũng là thời điểm mà ta phải đối mặt với chính bản thân mình, đứng dậy và đi tìm tiếng nói lương tri. 

      Tôi lại liên tưởng đến những ngày cả nước chìm trong đại dịch Covid-19, phải chăng có sự liên hệ nào không mà trong những ngày khiếp đảm ấy, ba ngày một lần ai cũng bị “lùa” ra khu tập trung để lấy mẫu xét nghiệm. Ai cũng biết hiệu quả ít mà nguy cơ và tốn kém thì nhiều, vậy mà tôi cũng như ai đó vẫn cứ im lặng như bầy cừu, lẳng lặng để thiên hạ ngoáy mũi.

 N.P