Khi không còn gì để nói, khi không còn gì để làm thì tôi ngồi xuống đọc sách – những tác phẩm kinh điển của nhân loại là tâm nguyện của tôi. Khi sa vào với tác phẩm, tôi sống với cảm xúc hướng thiện, với niềm vui bước vào thế giới tâm lý tâm linh, thế giới của con người và thượng đế. Rồi từ đó bước ra đời thực tôi dường như vui sống với thực tế hơn.

*

          Đỏ và đen (Le Rouge et le Noir) là tiểu thuyết của Stendhal, được xuất bản vào năm 1830. Vai chính trong câu chuyện, Julien Sorel là một người đàn ông thông minh và có nghị lực, anh nuôi dưỡng những ảo tưởng lãng mạn và trở thành con tốt đen cho các mưu đồ chính trị của những người có quyền lực sống quanh mình. Stendhal dùng hình ảnh một người anh hùng bị thất bại để châm biếm, chế nhạo đời sống xã hội Pháp thời đó, đặc biệt là thói đạo đức giả và việc xem trọng vật chất của tầng lớp quý tộc đã báo trước những thay đổi trong xã hội Pháp - sẽ xóa bỏ tầng lớp này một ngày không xa.

*

Nhận rõ đỏ – đen

          Tiêu đề tác phẩm hai chữ Đỏ và đen liên quan đến cuộc đời và số phận của nhân vật chính Julien Sorrel, cái may và cái rủi trong cuộc đời anh như một canh bạc. Đó cũng là hai biểu tượng tương phản: Đỏ là tinh thần cách mạng, của chiến công và những ước mơ cháy bỏng, tính hăng hái và tình cảm mãnh liệt của Julien Sorrel. Đen là thế lực phản động đồi bại đen tối thống trị thời Trung hưng, của nhà ngục, bóng đen, của tham vọng và thất vọng trong Julien Sorrel. 

     Còn có thể hiểu hai màu sắc tượng trưng cho hoài bão về sự nghiệp của Julien Sorrel, người thanh niên bình dân trong cuộc “săn tìm hạnh phúc”: Đỏ là màu đồng phục kỵ binh thời Napoléon. Đen là màu áo choàng tu sĩ thời Trung hưng của các thế lực phản động.

     Câu chuyện được ghi lại bởi một người kể chuyện thông thái - Standhal, lôi cuốn tôi. Khó mà phân loại cuốn tiểu thuyết này, bởi vì có một dòng chảy triết học ngầm ngày càng rõ trong những chương cuối. Cứ như thể khi tạo ra nhân vật này, Stendhal nói chuyện bản thân, chấp nhận những khía cạnh rắc rối, coi chúng như những sai lầm của tuổi trẻ. 

*

Tôi nắm đại khái cốt truyện

       Julien được bố trí làm gia sư cho gia đình de Rênal, thị trưởng Verrières. Anh ta không phải là một thầy giáo giỏi, nhưng nhờ đọc sách và mơ mộng, nhờ sự tinh quái và vẻ ngoài kỷ luật, anh ta đã thu phục được bọn trẻ và bậc cha mẹ tại gia đình thị trưởng de Rênal. 

       Trong một lần bất chợt, anh quyết định rằng mình phải quyến rũ bà chủ de Rênal xinh đẹp. Anh ta tính toán, lôi kéo, nhưng bi kịch ở chỗ là bị cản trở bởi sự ngây thơ do chính anh ta tạo ra. May mắn thay, anh được cha xứ Pirard chú ý, nhận ra tài năng của anh có thể sử dụng vào việc xứng tầm đã đưa anh ra khỏi nhà de Rénal.

     Quân đội – màu đỏ – le rouge không còn hợp thời nên anh chọn sự nghiệp của mình giữa những người ngoan đạo có đức tin – màu đen – le noir. Đầu tiên với tư cách là một chủng sinh và sau đó là gia sư tiếng Latinh, Julien đã học cách chịu đựng, tư thế đĩnh đạc và kỹ năng đưa anh đến Paris.

      Trong câu chuyện, nhân vật Mathilde chính là tấm vé để Julien đạt được điều không thể. Nhờ đó, anh ta đã thoát khỏi “xiềng xích” nghèo đói và đạt được một vị trí xã hội nhất định. 

      Thường anh ta đối xử với chủ nhân của mình một cách kiêu hãnh để che giấu cảm giác thấp kém của mình, anh ta thích quyến rũ những phụ nữ thuộc dòng dõi quý tộc để che giấu những điểm yếu của mình và lừa dối bản thân bằng ảo tưởng về sự cao cả nên bị phân thân dao động giữa mục tiêu giả tạo và cảm xúc thật.

*

Phản ánh bức tranh xã hội

      Stendhal đã thành công trong việc vẽ nên một bức chân dung tinh tế và hấp dẫn về thời đại - sự năng động giữa các tỉnh thành và Paris, những xung đột chính trị giữa những người theo chủ nghĩa tự do và những người theo chủ nghĩa bảo hoàng, mối quan hệ giữa nông dân, giới tăng lữ và tầng lớp quý tộc. Các nhân vật được sử dụng để mổ xẻ và phân tích thực tế xã hội đương thời.

       “Đỏ và đen” cho thấy đế chế Pháp dưới sự cai trị của Napoléon đã tạo điều kiện cho những người khiếm khuyết tài năng cũng có thể vươn lên trong quy mô xã hội chỉ bằng sức mạnh quân sự. Tuy nhiên, sự sụp đổ của Napoléon và sự phục hồi nhà Bourbon lại gây ra sự chia rẽ giữa tầng lớp quý tộc và bình dân. Câu chuyện về Julien Sorel của Stendhal thể hiện rõ ràng hậu quả bi thảm của sự chia rẽ này.

*

 Suy nghĩ của tôi

        Ngoài đời tôi không thích những kẻ đạo đức giả và những kẻ cơ hội nên tôi không có nhiều thiện cảm với Julien Sorel. Tôi chưa bao giờ thích nhân vật hoặc hành vi của anh ấy. Thiệt tình tôi không thích nhưng tôi cũng không ghét Julien, những trò hề của anh làm tôi thấy thờ ơ. Tôi không đổ lỗi cho anh ấy vì Stendhal đã khéo léo giải thích tại sao Julien phải làm vậy. Anh ta là một người bình dân, và nếu không có sự ưu ái của giới quý tộc, anh ta không thể tự mình đứng lên. Điên cuồng vì tham vọng, anh ta đánh đổi lòng tốt của mình để lấy tội ác.

     Stendhal cho thấy hoàn cảnh tác động như thế nào đến tâm lý của Julien, con đường thăng tiến của anh thông qua những người mà anh coi thường - giới tăng lữ và tầng lớp quý tộc. Tình thế đó luôn buộc Julien phải đóng vai người không trung thực, đạo đức giả và luôn thận trọng, liên tục kìm nén cảm xúc, thường xuyên hành động trái với khuynh hướng của mình. Hễ khi nào Julien được nếm trải lòng tốt, tình yêu hoặc hạnh phúc, anh ta liền mất kiểm soát.

*

Nghệ thuật kể chuyện của Stendhal 

       Stendhal có nghệ thuật kể chuyện, không gây nhàm chán, xuyên suốt 512 trang tôi theo dõi không bị mệt như “Nhà thờ Đức bà Paris” của Victor Hugo mà tôi cũng vừa mới đọc. Ở đây những mô tả đi thẳng vào điều cốt yếu, đặc biệt là đặc tả phong cảnh. Phân tích nhân vật rất chính xác và tàn nhẫn. Stendhal đã đưa ra một câu chuyện đạo đức phổ quát, một phác họa hiện thực về xã hội, một nghiên cứu tâm lý sống động với một câu chuyện tình yêu cháy bỏng. Có thể thấy, kiểu người "lãng mạn" - Julien Sorel đã định hình sự thay đổi, không ngừng phát triển.

        Stendhal tạo ra những nhân vật thiếu thiện cảm, nhưng câu chuyện gắn kết với nhau và rất hấp dẫn.  Với thói đạo đức giả, dối trá và phản bội, ai cũng tìm vị trí của mình, và đè bẹp người khác. Và rồi những đạo đức, phong tục thời đó được miêu tả một cách xuất sắc. Một bức chân dung về đạo đức của xã hội Pháp thời kỳ phục hưng, với các thế lực xung đột giữa giới quý tộc, giáo sĩ, giai cấp tư sản và xã hội công nghiệp đang phát triển. 

N.P