Từ lâu lắm rồi tôi đem tác phẩm “Taras Bulba” của Nicolas Gogol ra đọc như một sự nghĩ tưởng về sự vô lý  của cuộc đời này. Tôi đã thấy tính tàn nhẫn vô nghĩa, mặt trái của chủ nghĩa anh hùng cổ sơ trong truyện. Nó chẳng thể dung hợp với đạo lí của loài người văn minh, đạo lí của mọi tôn giáo chân chính cho cuộc đổ máu vô nghĩa lúc đó, cũng như những cuộc đổ máu sau này.

Tác phẩm “Taras Bulba” đã tái hiện lịch sử những cuộc chiến tranh chống lại những đế quốc ngoại xâm hùng mạnh của những chiến binh Cossack – tổ tiên của người Ukraina hiện thời, ngay từ khi mới lập quốc. Thời xưa, người Cossack trải qua nhiều cuộc chiến liên miên để mong thoát khỏi sự xâm lấn, thống trị của các đế quốc ngoại bang, từ người Thổ Nhĩ Kỳ, người Ba Lan đến người Nga.

 “Taras Bulba” (đặt theo tên của nhân vật chính, một thủ lĩnh chiến binh Cossack) vốn là tác phẩm văn học nổi tiếng của Nikolai Gogol (1809-1852), nhà văn nổi tiếng người Nga nhưng sinh ra trên đất Ukraine.

Taras Bulba kể về diễn biến các cuộc chiến tranh của người Cossack, bắt đầu là cuộc chiến chống xâm lược của Đế chế Ottoman, khi họ bị người Ba Lan mượn tay đánh bại đạo quân người Thổ Nhĩ Kỳ, sau đó nhân danh liên minh dưới quyền Đế chế Ba Lan đã giải tán và tiêu diệt họ.

Sau đó là những năm tháng người Cossack buộc phải cúi mình, sống lẩn khuất và ẩn danh trong vùng lãnh thổ đã bị sát nhập vào đất Ba Lan, phải cắt đi chỏm tóc truyền thống, sống theo phong tục, học theo trường lớp của Ba Lan và bị đàn áp, phân biệt đối xử bởi người Ba Lan.

Và khi hai người con trai của Taras Bulba trở về nhà sau khi theo học, rồi bị đuổi khỏi trường của Ba Lan, những người Cossack thấy đã đến thời điểm tập hợp lại đội ngũ chiến binh và tiến đánh giành lại chủ quyền từ người Ba Lan.

Nhưng giữa sự thù hằn, đối địch của 2 phe đó đã nảy nở mối tình không tưởng của Andriy – con trai thủ lĩnh Taras Bulba, và công nương Natalia – con gái của vị thủ lĩnh đang trấn giữ thành trì Dubno mà người Ba Lan chiếm được từ Ukraina.

Và khi cuộc vây thành Dubno đang vào giai đoạn ác liệt nhất, khi dân Ba Lan trong thành đang chết dần vì nạn đói và bệnh dịch, thì tình yêu đã làm lung lạc tinh thần của Andriy và khiến anh từ bỏ hàng ngũ Cossack chỉ với mong muốn duy nhất là đảm bảo sự sống cho Natalia.

Cuộc chiến kết thúc với thắng lợi của người Cossack, giành lại thành Dubno và chủ quyền vùng đất cho Ukraina, cũng là lúc bi kịch xảy ra, khi Taras Bulba nhìn thấy con trai mình mặc bộ giáp chiến binh Ba Lan, ông đã nổ súng giết chết Andriy.

Để trả thù cho cái chết của người con cả Ostap, "Taras cùng đoàn quân của mình vùng vẫy khắp đất Ba Lan, đốt cháy mười tám thị trấn, gần bốn mươi nhà thờ Công giáo và đã tiến đến sát Krakov".

"Đừng tha gì hết" - Taras nhắc đi nhắc lại. Và quân Cossack phá sạch, giết sạch, không nể cả những quý bà lông mày đen nhánh và những thiếu nữ ngực trắng nõn, tươi sáng như thiên thần. Họ có chạy vào thánh đường cũng không thoát chết: Taras đốt họ cháy trụi cùng với các thánh đường.

Từ trong ngọn lửa ngùn ngụt bốc lên bầu trời, biết bao bàn tay nõn nà chới với, những tiếng gào thét thảm thiết làm mọi nhánh cây ngọn cỏ thảo nguyên của đất mẹ cũng phải động lòng. Nhưng trái tim sắt đá của người Cossack chẳng hề lay chuyển, họ lấy mũi lao thọc vào bụng những trẻ và quăng chúng vào ngọn lửa.

Trong truyện không có sự dẫn giải về nguồn gốc cuộc nổi dậy của người Cossack, chuyện bắt đầu luôn với cuộc trở về nhà của 2 người con trai của Taras Bulba. Sau đó là diễn biến cuộc chiến với Ba Lan, đan xen là những hồi tưởng về sự gặp gỡ của Andriy và Natalia.

Ngay sau cuộc vây thành, quân Ba Lan đã được tiếp viện để lật ngược tình thế, đánh bại và ngăn được đội quân Ukraina chiếm thành Dubno. Những người Cossack trốn thoát được sau đó lại một lần nữa lại phải trốn chạy và sống lẩn khuất.

Taras Bulba quyết tâm cải trang đến Warsaw, thủ đô Ba Lan, để nhìn mặt con trai Ostap lần cuối khi anh bị dẫn ra pháp trường xử tử cùng các tù binh Cossack bại trận.

Đau đớn nhìn cảnh con trai và các đồng đội bị hành hình, Taras Bulba lại tập hợp đội ngũ để tiến đánh người Ba Lan. Nhưng trước những đạo binh hùng mạnh, ông thất trận và bị trói vào cột hoả thiêu. Cái chết của Taras Bulba và sự trốn chạy của đội quân Cossack bại trận khép lại câu chuyện.

N.P